Монголын эртний уран зохиол дахь байгаль, экологийн сэдвийн уламжлал
https://doi.org/10.53315/2782-3377-2025-5-1-52-61
Аннотация
Зохиогч уг нийтлэлдээ туулийн зохиол, сайн сайхны ерөөл, магтаал, шүлгийн тодорхой жишээн дээр үндэслэн байгаль хамгаалал, экологийн сэдэвт монгол ардын аман зохиол, орчин үеийн яруу найргийн бүтээлийн ангилалыг толилуулжээ. Уул, мод газар дэлхий хөндөж мод огтлох, ургамлын үндэс сүйтгэх, амьтныг ихээр агнах, үүр ноохойг эвдэх зэргээр хилэгнүүлбэл савдаг уурлана, гол ус бохирдуулвал лус хилэгнэнэ гэх мэт номлол сургаал нь Монгол аман зохиолд төлөвшсөн байдаг. Өдгөө ч Монгол хүмүүст байгаль эхтэйгээ хэрхэн зүй зохистой харьцах үндсэн зарчим, чиг шугамыг тогтоож ард түмний дунд байгалиа дээдлэх, хайрлах, хамгаалах үзэл санаа энэ хэлбэрээр өнөө хүртэл оршин тогтнож байгаа билээ. Монголын эртний уран зохиолд эх дэлхий, уул, ус, тэнгэр газар, ургамал ногоо, ан амьтанг магтан дуулж, хайрлан хамгаалж ирсэн үзэл санаа маш их байдаг. Магтаал ерөөл, үлгэр домог, туульс зохиол, шүлэг яруу найрагт байгаль дэлхий, уул ус, ургамал ногоогоо хүндлэн дээдлэж, магтан биширсэн хэсэг гарах нь түгээмэл аж. Энэ нь хойч үедээ ан амьтнаа хайрлан хамгаалах, уул усаа “эзэнтэй”, “амьд” хэмээн дээдлэн онгон дагшинаар нь хадгалан хамгаалж ирэхэд их нөлөө үзүүлжээ. Өдгөө нь энэ үзэл санаа, уламжлал хэвээр байгаа бөгөөд Монголчууд бидний байгаль хамгаалах ойлголт мэдлэгийг гол суурь болж ирсэн байна.
Список литературы
1. Алимаа, А., Цэвээндорж, Д. (2020). Байгаль, экологийн сэдэвт монголын аман болон орчин yеийн яруу найргийн бyтээлyyд (= Произведения устной и современной поэзии о природе и экологии). Бюллетень Калмыцкого научного центра РАН. 2 3. 189–206.
2. Бичурин, Н.Я. (Иакинф) (1950). Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. I–III. Москва; Ленинград: Изд-во АН СССР.
3. Ганхуяг, Н. (2011). XIX зууны суут соён гэгээрүүлэгч Д. Равжаагийн Цаасан шувуу тэргүүт алтан сургаал. Улаанбаатар: Китаб.
4. Дамдинсүрэн, Ц. (1960). Ардыг тэжээхүй дусал нэрт шашдирын тайлбар Чандманийн чимэг. CSMТ. Fasc. 2. Улаанбаатар.
5. Дамдинсүрэн, Цэндийн (2017). Эрдэм шинжилгээний бүтээлийн чуулган IV боть. Монгол уран зохиолын дээж зуун билиг оршвой (Нэгдүгээр дэвтэр). Эрхлэн хэвлүүлсэн А. Д. Цендина, Р. Отгонбаатар. Хөрвүүлж, хэвлэлд бэлтгэсэн А. Амарсанаа, Н. Бямбасүрэн. Улаанбаатар.
6. Загдсүрэн, У. (1970). Хан Хөхуйн магтаал. Монголын судлал. Studia mongolica Instituti linguae et litterarum Akademiae scientiarum Reipublicae populi Mongolici. VII (10). 119–132.
7. Лувсандондов, С. (1960). Хан Хөхүйн магтаал. "Цог" сэтгүүл. 1.
8. Неклюдов, С.Ю. (2019). Фольклорный ландшафт Монголии. Миф и обряд. Москва: Индрик.
9. Омакаева, Э. У. (2009). Фольклорный поэтический текст монголоязычных народов сквозь призму этнолингвистических и кросс-культурных контактов: история и современность. Прошлое и настоящее монгольских народов: Олон улсын эрдэм шинжилгээний хоердугаар чуулган = Материалы II международной конференции, Улаанбаатар, 28–30 августа 2007 года / Research Institute for languages and cultures of Asia and africa Tokyo University of Foreign Studies = Исследовательский институт языков и культур Азии и Африки, Токийский университет зарубежных исследований. Улаанбаатар: Исследовательский институт языков и культур Азии и Африки. 342–351.
10. Омакаева, Э. У. (2024). Метеорологические и астрономические знания монголоязычных кочевников в зеркале природно-ландшафтного лексикона в погодно-климатическом дискурсе: на материале фольклорных и художественных текстов. Nomadic Civilization: Historical Research. 4(2). 105–114. DOI 10.53315/2782-3377-2024-4-2-105-114.
11. Сүхбаатар, Г. (1971). Сяньби. Улаанбаатар: ШУАХ.
12. Сүхбаатар, Г. (1980). Хунну. Улаанбаатар: ШУАХ.
13. Цендина, А. Д. (2014). Академик Цэндийн Дамдинсурэн и коллекция его книг. Страны и народы Востока. 35. 359–370.
14. Suglegmaa, Kh. (2021). Scientific research works on the prominent poet of Mongolia Danzan Ravjaa in the world's Mongolian Studies / Kh. Suglegmaa, M. Tumurbaatar. Eurasian Union of Scientists. Series: Philology, Art History and Cultural Studies. 5(86). 10–14.
Рецензия
Для цитирования:
Wurigamala Монголын эртний уран зохиол дахь байгаль, экологийн сэдвийн уламжлал. Nomadic civilization: historical research. 2025;5(1):52-61. https://doi.org/10.53315/2782-3377-2025-5-1-52-61
For citation:
Wurigamala Traditions of nature and ecology themes in ancient Mongolian literature. Nomadic civilization: historical research. 2025;5(1):52-61. (In Russ.) https://doi.org/10.53315/2782-3377-2025-5-1-52-61
Просмотров:
94
Послать статью по эл. почте 