У поволжских татар выделяется три субпопуляции: казанские татары, мишари и кряшены. Казанские татары и мишари по вероисповеданию являются мусульманами, кряшены — христианами (кряшены — крещёные). В научной литературе рассмотрены естественнонаучные данные (антропологические параметры, частоты гаплогрупп Y-хромосомы, мтДНК и генов HLA II класса), характеризующие поволжских татар и другие популяции Евразии. Кряшены в основную фазу их формирования (1550–1560-е годы) обособились от казанских татар и мишарей. Позднее в их число включено ограниченное количество новокрещёных. У поволжских татар 4,0% носителей монгольских гаплогрупп Y-хромосомы (C2, D и O) и 13,2% и сибирских (Q1a, Q1b, линии гаплогруппы N1a), а также 16,5% восточно-евразийских гаплогрупп мтДНК (A, D, C и D). У кряшен указанные гаплогруппы не выявлены. По гаплогруппам Y-хромосомы выделено два этнических компонента кряшен: русские (37,5%) и ногаи (62,5%). Они значимо представлены также у казанских татар и мишарей. У казанских татар и одной из групп мишарей имеются антропологические признаки монголоидности. При учёте данных популяционной генетики эти же признаки у небольшого числа кряшен являются проявлением сублапоноидности. Генетический портрет кряшен в первом приближении характеризует популяции Казанского ханства по состоянию на середину XVI в. У них не имелось антропологических признаков монголоидности, монгольских и сибирских гаплогрупп Y-хромосомы, а также восточно-евразийских гаплогрупп мтДНК. Казанские татары и мишари получили их от калмыков, пришедших в Северный Прикаспий в первой половине XVII в. Была и эмиссия восточно-евразийских гаплогрупп мтДНК и сибирских Y-хромосомы непосредственно из Сибири. Сформирована гипотеза первой стадии этногенеза кряшен: их основу составили русские, попавшие в Казанское ханство как полоняники.

Монголын үндэсний өв уламжлал, соёл, зан заншлыг харуулсан нэвтрүүлгийн цагийг нэмэгдүүлж, жилийн турш бодлогоор тасралтгүй хийх, нэн ялангуяа нүүдэлчин ахуй, малчдын амьдралын хэвшлийг харуулсан нэвтрүүлгийг байнга бэлтгэхэд бүх телевизийн удирдлага анхаарах цаг нь болжээ. Өнөөдөр Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа олон телевизүүд хөтөлбөрөө үзэгчдийг татах сонирхолтой нэвтрүүлгүүдээр баяжуулахын тулд гадны нэвтрүүлгийг худалдан авч орчуулж хүргэх, аль эсвэл форматыг хууль ёсных нь дагуу аль эсвэл хулгайгаар хуулбарлан, дуурайн хийх тохиолдол их болжээ. Зугаа цэнгээнт нэвтрүүлгийн нийлүүлэлтийг харвал монголд үйлдвэрлэсэн нэвтрүүлэг талаас илүү хувийг эзлэж байна. Монгол улсад телевиз үүсэж хөгжсөнөөс хойш хөтөлбөрийн бүтцийн ангилалыг янз бүрийн түвшинд хийж ирсэн. Тухайлбал, телевизийн захиргаа, программ төлөвлөлт хариуцсан нэгж, хэсэг, тодорхой зорилго чиглэлтэй судалгаа, шинжилгээний хүрээнд эсвэл оюутны курс, дипломын хэмжээнд гэх мэт. Ийнхүү Телевизийн хөтөлбөрийн бүтцийг ангилахдаа эхний ээлжинд нэвтрүүлгийн чиглэлийг гол шалгуур болгон ангилж иржээ. Тухайлбал: ШУА-ийн ФСЭХүрээлэн, МРТУХ хамтран 1989 онд “Телевиз -үзэгч” сэдэвт социологийн судалгааны Хөтөлбөрийн бүтэц, сэдэв хэмээх III бүлэгт ”... Монгол телевизийн хөтөлбөрийн бүтэц нь үндсэндээ Мэдээлэл (15 % орчим), Ухуулга-сурталчилгаа (9 % орчим), Залуучууд (9 %), Хүүхэд (9 % орчим), Спорт (7 % орчим), Соёл урлаг (7 % ), Хөгжим (8 %), Кино (38 %) нэвтрүүлгээс бүрддэг ба хөтөлбөрийн бүтцэд эзлэх хувийн жингээрээ кино программ хамгийн өндөр, мэдээлэл, залуучууд, хүүхдийн нэвтрүүлгүүд бусад нэвтрүүлгээсээ арай өндөр хувьтай байдаг ажээ” хэмээн хөтөлбөрийн бүтэц, түүнд нэвтрүүлгүүдийн эзлэх хувийн жингийн хэмжээг 1989 оны эхний хагас жилийн нэвтрүүлгийн төлөвлөлт ба гүйцэтгэлийн дүнд түшиглэн ангилсан байдаг.

Зам явахын уран зохиол нь хаад ихэс дээдэс, номын мэргэд, түүхэн хүмүүс ихэвчлэн аян замд явсан сонин сайхан үйл явдал, аяллын тэмдэглэлийг бодит баримт мэдээлэл, уран сайхны аргыг хослуулан өгүүлдэг бөгөөд эртний уламжлал нь зөвхөн монгол хэлээр бус, төвөд хэлээр ч ихэд дэлгэрч байсан. Түүнчлэн монголын уран зохиолд энэ төрлийн бүтээлүүд нь шашны үйл ажиллагаа, нийгмийн харилцаа, соёлын солилцоог илтгэн харуулдаг. Энэхүү илтгэлээр Монголын зам явахын уран зохиолын уран сайхны онцлог, түүхэн хөгжлийн талаар судалгааны үндэслэлтэйгээр дэлгэрэнгүй өгүүлэх болно. Зам явахын уран зохиол нь баримтат ба уран сайхны аргыг хослуулж, монгол хүний ертөнцийг үзэх үзэл, сэтгэлийн хөдөлгөөн, мөн бусыг танин мэдэх мэдрэмжийг уран дүрслэлээр баяжуулдаг. Монголын зам явахын уран зохиолын уран сайхны онцлог нь гол төлөв яруу найраглаг байдлаар илэрхийлэгддэг бөгөөд энэ нь уншигчдыг тухайн аяллын уур амьсгалд оруулж, аяллын мэдрэмжийг амилуулдаг. Монголын Зам явахын уран зохиолнь дан ганц газар зүйн зураглал биш, харин тухайн үеийн монгол хүний сэтгэл зүй, нийгмийн харилцааг илэрхийлэх хүчирхэг арга хэрэгсэл болж өгдөг.

Зохиогч уг нийтлэлдээ туулийн зохиол, сайн сайхны ерөөл, магтаал, шүлгийн тодорхой жишээн дээр үндэслэн байгаль хамгаалал, экологийн сэдэвт монгол ардын аман зохиол, орчин үеийн яруу найргийн бүтээлийн ангилалыг толилуулжээ. Уул, мод газар дэлхий хөндөж мод огтлох, ургамлын үндэс сүйтгэх, амьтныг ихээр агнах, үүр ноохойг эвдэх зэргээр хилэгнүүлбэл савдаг уурлана, гол ус бохирдуулвал лус хилэгнэнэ гэх мэт номлол сургаал нь Монгол аман зохиолд төлөвшсөн байдаг. Өдгөө ч Монгол хүмүүст байгаль эхтэйгээ хэрхэн зүй зохистой харьцах үндсэн зарчим, чиг шугамыг тогтоож ард түмний дунд байгалиа дээдлэх, хайрлах, хамгаалах үзэл санаа энэ хэлбэрээр өнөө хүртэл оршин тогтнож байгаа билээ. Монголын эртний уран зохиолд эх дэлхий, уул, ус, тэнгэр газар, ургамал ногоо, ан амьтанг магтан дуулж, хайрлан хамгаалж ирсэн үзэл санаа маш их байдаг. Магтаал ерөөл, үлгэр домог, туульс зохиол, шүлэг яруу найрагт байгаль дэлхий, уул ус, ургамал ногоогоо хүндлэн дээдлэж, магтан биширсэн хэсэг гарах нь түгээмэл аж. Энэ нь хойч үедээ ан амьтнаа хайрлан хамгаалах, уул усаа “эзэнтэй”, “амьд” хэмээн дээдлэн онгон дагшинаар нь хадгалан хамгаалж ирэхэд их нөлөө үзүүлжээ. Өдгөө нь энэ үзэл санаа, уламжлал хэвээр байгаа бөгөөд Монголчууд бидний байгаль хамгаалах ойлголт мэдлэгийг гол суурь болж ирсэн байна.

Настоящая статья посвящена выявлению предметов буддийского культа калмыков посредством применения метода сплошной выборки в процессе изучения Государственного каталога музейного фонда Российской Федерации по ключевым словам: «калмыки» и «буддизм». Объектом исследования являются буддийские коллекции, связанные с калмыками и находящиеся в настоящее время в музейных учреждениях Российской Федерации, предметом — выявленные автором и другими российскими исследователями буддийские экспонаты. Цель статьи заключается в изучении истории (условий и причин) формирования таких коллекций. Результаты: проведенное исследование позволило выявить ряд российских музеев, которые являются обладателями калмыцких коллекций буддийских предметов. Показано, что музейные собрания были сформированы на протяжении XIX–XX вв. на основе изучения истории народов, подданных Российской империи, в число которых в XVII в. вошли пришедшие из Джунгарии ойраты. Автором выявлены основные условия формирования калмыцких коллекций: дары калмыцких депутаций членам императорской семьи во время официальных мероприятий; сбор этнографических сведений о подданных империи; всероссийские выставки (исторического костюма, промышленные и т. п); административно-территориальная принадлежность территории компактного проживания калмыков. Автором подробно рассмотрены некоторые экспонаты. Утверждается необходимость дальнейшего изучения религиозных предметов калмыков как части культурного наследия всех народов мира, исповедующих буддизм. Очевидно, что полный и многоаспектный анализ буддийской культуры требует комплексного изучения, сочетающего в междисциплинарном направлении методы исторического исследования с разнообразными подходами других научных дисциплин — философии, искусствознания, этнокультурологии и т.д.

В рецензии обсуждаются основные достоинства коллективного монографического труда «Трансформация кочевых обществ Юга России в контексте природно-климатических факторов (XIX–середина XX в.)» путем анализа его содержания, свидетельствующее об актуальности и дискуссионности заявленной проблематики, а также практической ценности работы (исторический опыт и современность). Рассмотрены и проанализированы степень соответствия содержания поставленным целям и задачам, а также полнота и способы их решения. Отмечена обширная база источников, введенных в научный оборот и используемых авторами для сопоставительного анализа статистических сведений, раскрывающих динамику трансформации кочевых обществ Юга России. Показана определяющая роль изменения среды обитания, погодно-климатических факторов, состояния почвы, растительного покрова и ландшафта в целом, оказавшего, безусловно, огромное влияние на хозяйственную деятельность кочевых обществ южно-российского региона и постепенный переход номадов к оседлости. Рецензент приходит к выводу о научной значимости данного труда для развития отечественной номадологии, для более углубленного понимания механизмов преобразований на различных этапах трансформации кочевых обществ юга России, а также системного переосмысления мотивации политики властей, проводившейся в имперский и советский периоды, и ее эффективности. В рецензии также высказан ряд рекомендаций и пожеланий.